اضافه کاری به کار اضافی گفته می‌شود که یک کارگر یا کارمند در خارج از ساعات کاری معمول خود انجام می‌دهد. ساعات کاری معمول کارگران و کارمندان بر اساس قانون کار، ۴۴ ساعت در هفته است. اضافه کاری می‌تواند به صورت اختیاری یا اجباری باشد. اضافه کاری اختیاری زمانی است که کارگر یا کارمند با رضایت خود، ساعات کاری خود را افزایش می‌دهد.اضافه کاری اجباری زمانی است که کارگر یا کارمند بدون رضایت خود، مجبور به انجام کار اضافی می‌شود.

نحوه محاسبه اضافه کاری

برای اطلاع از نحوه محاسبه اضافه کاری با حقوق پایه، ابتدا باید دستمزد هر ساعت کار قانونی سال ۱۴۰۳ را محاسبه کنید.در این صورت اگر ۴۰ درصد از دستمزد هر ساعت کار معمولی را به دستمزد یک ساعت کار اضافه کنید، مبلغ هر ساعت اضافه کاری را محاسبه خواهید کرد.

بنابراین نحوه محاسبه اضافه کاری برای هر ساعت در نظر گرفتن ۴۰ درصد از دستمزد یک ساعت کار عادی بعلاوه دستمزد یک ساعت کار است.به عنوان مثال درباره نحوه محاسبه مبلغ اضافه کاری می‌توان گفت، اگر برای هر ساعت ۱۰۰ هزار تومان دستمزد دریافت کنید، میزان دستمزد شما برای یک ساعت اضافه کار ۱۴۰ هزار تومان خواهد بود.

ضریب اضافه کاری

همانطور که اشاره شد، ضریب اضافه کاری در پرداختی نهایی برای هر کارگر یا کارمند دارای اهمیت است. بر این اساس و همینطور مطابق با آنچه در قانون کار آمده، ضریب اضافه کاری برابر با ۱/۴ است. یعنی هر فرد بابت هر ساعت اضافه کار، ۴۰ درصد بیشتر از دستمزد یک ساعت کار عادی دریافت می‌کند.

انواع اضافه کاری

اضافه کاری را می‌توان بر اساس شرایط و زمان انجام آن، به انواع مختلفی تقسیم کرد. اضافه کاری تولیدی و خدماتی رایج‌ترین انواع اضافه کاری هستند.در اینجا به چند نمونه از انواع اضافه کاری‌ها اشاره می‌کنیم:

• اضافه کاری عادی: اضافه کاری عادی به کار اضافی گفته می‌شود که در روز‌های غیرتعطیل هفته انجام می‌شود.
• اضافه کاری تعطیل کاری: اضافه کاری تعطیل کاری به کار اضافی گفته می‌شود که در روز‌های تعطیل رسمی انجام می‌شود.
• اضافه کاری جمعه: اضافه کاری جمعه به کار اضافی گفته می‌شود که در روز جمعه انجام می‌شود.
• اضافه کاری شبانه: اضافه کاری شبانه به کار اضافی گفته می‌شود که در ساعات ۲۲ تا ۶ صبح انجام می‌شود.

علاوه بر این، اضافه کاری را می‌توان بر اساس نوع کار انجام شده، به انواع مختلفی تقسیم کرد:

• اضافه کاری تولیدی: اضافه کاری تولیدی به کار اضافی گفته می‌شود که برای تولید محصولات یا خدمات انجام می‌شود.
• اضافه کاری خدماتی: اضافه کاری خدماتی به کار اضافی گفته می‌شود که برای ارائه خدمات انجام می‌شود.
• اضافه کاری تعمیراتی: اضافه کاری تعمیراتی به کار اضافی گفته می‌شود که برای تعمیر تجهیزات یا ماشین‌آلات انجام می‌شود.

محاسبه آنلاین اضافه‌کاری

محاسبه آنلاین اضافه‌کاری یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای میزان اضافه‌کاری کارمندان و کارگران در طول ماه است.نرم‌افزارها یا ابزارهای آنلاین اغلب محاسبه ساعات کاری، تعیین ساعات اضافه‌کاری و محاسبه حقوق مربوط به اضافه‌کاری را فراهم می‌کنند.

ابزار آنلاین سایت زودی کارا قادر است بعد از دریافت اطلاعات اولیه از کارمندان و کارگران، در کسری از ثانیه مبلغ اضافه‌کاری آنها را محاسبه و اعلام نماید.

زودی کارا سامانه پرداخت حقوق روزانه است و امکان برداشت لحظه‌ای حقوق و دستمزد را به کارگران و کارمندان فراهم می‌کند. کارفرمایان از طریق قرارداد با زودی کارا می‌توانند خدمات پرداخت لحظه‌ای حقوق و دستمزد را در سازمان و شرکت خود برای کارگران و کارمندان راه‌اندازی کنند. لازم به توضیح است خدمت زودی کارا برای کارفرمایان رایگان خواهد بود.

نحوه محاسبه ساعت اضافه کاری

محاسبه ساعات اضافه‌کاری و موظفی یکی از مواردی است که برای بسیاری از کارمندان و کارگران اهمیت بالایی دارد. برای انجام این محاسبات دو شیوه متفاوت وجود دارد:

1- طبق مفاد قانون کار، ساعات کاری – با توجه به تعطیلی روز جمعه – باید حداکثر به ۸ ساعت در روز و ۴۴ ساعت در هفته محدود باشد. برای محاسبه میزان کار در هر روز باید ۴۴ ساعت کار را بر تعداد روزهای کاری در هفته (۶ روز) تقسیم کرد. به عبارت دیگر، هر روز باید معادل ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه (یا ۷.۳۳ ساعت به صورت تقریبی) کار کرد، که از سقف مجاز ۸ ساعت در شبانه‌روز نیز کمتر است.

2- روش دیگری برای محاسبه ساعات و روزهای کاری وجود دارد که بر اساس آن، میزان کار از ۸ ساعت در شبانه‌روز و ۴۴ ساعت در هفته بیشتر نمی‌شود. در این روش، افراد از شنبه تا چهارشنبه به مدت ۸ ساعت (در مجموع ۴۰ ساعت) و روز پنج‌شنبه به مدت ۴ ساعت (در مجموع ۴۴ ساعت) مشغول به کار می‌شوند. بنابراین تعداد روزهای پنج‌شنبه در هر ماه اهمیت دارد.جدول ساعات کاری ۱۴۰۳ طبق این روش تهیه و تنظیم شده است.

دستمزد هر ساعت اضافه کاری ۱۴۰۳

دستمزد کار ساعتی در سال ۱۴۰۳ برای هر ساعت کار عادی معادل ۲۸۹.۶۷۴ ریال تعیین شده است. طبق قانون کار، حقوق هر ساعت اضافه‌کاری با ضریبی ۱.۴ برابر حقوق پایه محاسبه می‌شود. بنابراین، با در نظر گرفتن حقوق ساعتی وزارت کار، مبلغ هر ساعت اضافه‌کاری برابر با ۴۵۶.۲۳۷ ریال است. این مقدار برای کارگرانی که حداقل حقوق وزارت کار را دریافت می‌کنند، ثابت است.اگر کسی دریافتی بیشتری دارد، باید حقوق ساعتی خود را محاسبه کرده و ۴۰٪ به آن اضافه کند.

اضافه‌کاری به این دلیل بیش از دستمزد ساعت کار عادی است که انجام آن اجباری نیست و ساعات کاری موظف کارگر طبق قوانین کار و تأمین اجتماعی، تنها هفته‌ای ۴۴ ساعت است. همچنین، باید توجه داشت که ساعات اضافه‌کاری جزو سوابق کارگران برای حق بیمه محسوب نمی‌شود.

فوق العاده کاری چیست؟

بسیاری از کارمندان و کارگران با اصطلاح فوق‌العاده اضافه کاری آشنا هستند. فوق العاده کاری که آن را با عنوان فوق العاده اضافه کاری هم می‌شناسند، همان مبلغی است که علاوه بر ساعت نرخ ساعت کار عادی در هنگام اضافه کار به کارمندان و کارگران پرداخت می‌شود. به این معنی که نرخ هر ساعت کار عادی ۱۰۰ هزار تومان و هر ساعت اضافه کاری ۱۴۰ هزار تومان باشد، آن ۴۰ هزار تومان همان فوق‌العاده (فوق‌العاده اضافه کاری) یک ساعت اضافه کار است. تفکیک فوق‌العاده کاری و اضافه‌کاری در حسابداری و بخش‌های مالی یک سازمان جزو واجبات است. تفاوت اضافه کاری و فوق‌العاده کاری را می‌توان اینطور تعریف کرد که در حسابداری، منظور از اضافه کاری قانون کار، دستمزد یک ساعت کار عادی به اضافه فوق‌العاده اضافه کاری است.

محاسبه اضافه کار در روزهای تعطیل

درباره اصطلاح تعطیلی کاری باید گفت این اصطلاح بیشتر در عرف معمول است تا در قانون. تعطیلی کاری مفهومی نیست که به طور مشخص در قانون استفاده شده باشد، اما در عموم چنین مفهومی عرف است. در ماده ۶۳ قانون کار اعلام شده که تعطیلات رسمی تقویم کشور و ۱۱ اردیبهشت که روز کارگر است برای کارگران تعطیل است و باید مزد آن‌ها برای این روزهای تعطیل پرداخت شود. بر اساس تبصره های ۱، ۲ و ۳ ماده ۶۲ قانون کار، تفاوتی بین کار در روز جمعه و کار در روز تعطیل یا روزهای عادی وجود دارد. چون:

اول اینکه تعطیل یک روز معین در هفته اجباری است. (یعنی اگر بنا بر ماهیت کار و ضرورت نیاز بود در روز جمعه کار انجام شود باید روز دیگری به‌جای جمعه به‌ عنوان روز تعطیل درنظر گرفته شود)‌و دوم اینکه کارگرانی که به هر عنوان به این ترتیب روزهای جمعه کار می‌کنند، در مقابل عدم استفاده از تعطیل روز جمعه ۴۰٪ اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد.

جمعه کاری چه تفاوتی با تعطیلی کاری دارد؟

جمعه کاری و تعطیلی کاری دو مفهوم متفاوت در قانون کار هستند. جمعه کاری، به کار در روز جمعه گفته می‌شود در حالی که تعطیلی کاری به کار در روز‌های تعطیل رسمی گفته می‌شود.

تفاوت‌های اصلی بین جمعه کاری و تعطیلی کاری عبارتند از:

• روز تعطیل: جمعه جزو روزهای تعطیل هفتگی کارگران است، در حالی که تعطیلی رسمی جزو روزهای تعطیل سالانه کارگران است.
• فوق‌العاده: کارگری که در روز جمعه کار می‌کند، علاوه بر حقوق و مزایای عادی، باید به میزان ۴۰ درصد بیشتر از دستمزد عادی خود نیز دریافت کند. این مبلغ به عنوان فوق‌العاده جمعه کاری شناخته می‌شود. کارگری که در روز‌های تعطیل رسمی کار می‌کند، علاوه بر حقوق و مزایای عادی، باید به میزان ۱۴۰ درصد بیشتر از دستمزد عادی خود نیز دریافت کند.این مبلغ به عنوان فوق‌العاده اضافه کاری تعطیلی رسمی شناخته می‌شود.
• قانون: جمعه کاری توسط قانون کار تعیین شده است، در حالی که تعطیلی کاری توسط قانون کار و سایر قوانین تعیین می‌شود.

شب‌کاری چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

شب‌کاری به کار کردن در ساعات شبانه گفته می‌شود و در قانون کار جزو اضافه‌کاری محسوب می‌شود. شب‌کاری از ساعت ۲۲ تا ۶ صبح محاسبه می‌شود.نحوه محاسبه شب کاری نیز به این صورت است که بابت هر ساعت کار در شب علاوه بر دستمزد ساعت کاری عادی، ۳۵ درصد اضافه مزد نیز تعلق می‌گیرد. البته شب‌کاری تنها به کارگران و کارمندان غیر نوبتی تعلق می‌گیرد.

مزایا و معایب اضافه کاری

تصمیم‌گیری در مورد انجام اضافه کاری یک تصمیم شخصی است. کارگران یا کارمندان باید مزایا و معایب اضافه کاری را در نظر بگیرند و سپس تصمیم بگیرند که آیا انجام اضافه کاری برای آنها مناسب است یا خیر. در ادامه به بررسی مزایا و معایب اضافه کاری می‌پردازیم:

مزایای اضافه کاری

• افزایش درآمد
• یکی از مهم‌ترین مزایای اضافه کاری، افزایش درآمد است. کارگر یا کارمندی که اضافه کاری انجام می‌دهد، علاوه بر حقوق و مزایای عادی خود، به میزان ۴۰ درصد بیشتر نیز دریافت می‌کند.
• بهبود مهارت‌ها و تجربه
• اضافه کاری می‌تواند به بهبود مهارت‌ها و تجربه کارگر یا کارمند کمک کند. انجام کار در شرایط مختلف و با فشار کاری بیشتر، می‌تواند به کارگر یا کارمند کمک کند تا مهارت‌های جدیدی را بیاموزد و تجربه خود را افزایش دهد.

معایب اضافه کاری

• خستگی و فرسودگی
• اضافه‌کاری می‌تواند باعث خستگی و فرسودگی شغلی شود. کار اضافی می‌تواند به کاهش زمان استراحت و تفریح کارگر یا کارمند منجر شود و این امر می‌تواند سلامت جسمی و روحی او را تحت تأثیر قرار دهد.
• افزایش خطر حوادث
• اضافه‌کاری می‌تواند خطر حوادث را افزایش دهد. خستگی و عدم تمرکز می‌تواند باعث افزایش خطر حوادث در حین کار شود.
• کاهش کیفیت زندگی
• اضافه کاری می‌تواند به کاهش کیفیت زندگی کارگر یا کارمند منجر شود. کار اضافی می‌تواند باعث کاهش زمان صرف شده با خانواده و دوستان شود و این امر می‌تواند کیفیت زندگی او را تحت تأثیر قرار دهد.

سقف اضافه کاری کارگران در ماه

سقف اضافه‌کاری از طرف کارفرما نسبت به کارکنان باید همیشه رعایت شود. بر اساس ماده ۵۹ قانون کار، اضافه کاری نباید بیش از ۴ ساعت در روز و ۱۲ ساعت در هفته باشد. بنابراین، سقف اضافه کاری کارگران در ماه، ۱۲۰ ساعت خواهد بود. در صورتی که اضافه کاری کارگری در طول ماه بیش از ۱۲۰ ساعت باشد، کارفرما موظف است مازاد اضافه کاری را به عنوان اضافه کاری غیرقانونی پرداخت کند. میزان دستمزد اضافه کاری غیرقانونی، معادل ۱۲۰ درصد دستمزد عادی کارگر است. لازم به ذکر است که اضافه کاری در مشاغل سخت و زیان آور و در شب ممنوع است. در صورتی که کارگری اضافه کاری انجام دهد، کارفرما موظف است دستمزد اضافه کاری را به صورت ماهانه به او پرداخت کند. دستمزد اضافه کاری برابر است با میزان دستمزد عادی کارگر، به علاوه ۴۰ درصد اضافه کار.

مهمترین و کاربردی‌ترین قوانین اضافه‌کاری

در قانون کار برای اضافه‌کاری قوانین متعددی وضع شده است اما مهمترین و کاربردی‌ترین آنها ۵ قانون است:

• بر اساس ماده ۵۹ قانون کار، شرایط اضافه کاری کارگران، آن است که در حالت عادی علاوه بر اینکه کارگر باید با انجام اضافه کاری موافق باشد، پرداخت مبلغ اضافه کاری به ازای هر ساعت کار اضافی نیز الزامی می‌باشد. البته، باید در نظر داشت که ساعات کار اضافی کارگران در طول روز، نباید از ۴ ساعت بیشتر شود و به عبارت دیگر، مجموع ساعات کاری کارگر در طول روز، نباید بیشتر از ۱۲ ساعت شود؛ مگر در موارد استثنایی، آن هم با توافق طرفین.
• مطابق ماده ۸۳ قانون کار، در نظر گرفتن هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب، ارجاع کارهای سخت و زیان‌آور و نیز حمل بار با دست، بیش از حد مجاز و‌ بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگر نوجوان (زیر ۱۸ سال) ممنوع است و با افراد متخلف طبق قوانین برخورد می‌شود.
• ر اساس ماده ۶۰ قانون کار، گاهی ارجاع اضافه کاری به کارگر، علی رغم رضایت وی نیز مورد پذیرش خواهد بود. به شرط اینکه انجام کار اضافه، برای جلوگیری از حوادث غیر قابل پیش بینی یا ترمیم خسارات ناشی از این حوادث بوده یا به منظور اعاده فعالیت کارگاه، پس از بروز حوادثی همچون سیل یا زلزله، اجتناب ناپذیر باشد. در چنین شرایطی، میتوان به میزان ۸ ساعت علاوه بر ساعت کار اصلی، انجام کار اضافه را از کارگران درخواست نمود. اما کارفرما مکلف است پس از انجام کار اضافه، ظرف مهلت ۴۸ ساعت، موضوع را به اداره کار اطلاع داده تا ضرورت کار اضافه و مدت آن، مشخص شود. در غیر این صورت، کارفرما مکلف به پرداخت غرامت و خسارات وارده به کارگران خواهد بود.
• بر اساس ماده ۵۲ قانون کار، در مشاغل سخت و زیان آور و همچنین در کارهای زیرزمینی همچون کار در معدن، میزان ساعات کاری افراد نباید از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته بیشتر شود. به همین دلیل، کارگران مشاغل سخت و زیان آور و زیرزمینی، شرایط اضافه کاری را نخواهند داشت.
• بر اساس ماده ۶۱ قانون کار، ارجاع اضافه‌کاری به کارگرانی که شب کاری (بین ساعت ۲۲ تا ۶ صبح) انجام می‌دهند یا شغل آن‌ها جزء کارهای خطرناک و سخت و زیان آور است، ممنوع می‌باشد و این افراد شرایط اضافه کاری را ندارند.

جمع‌بندی

فلسفه اضافه کاری، جبران کار اضافی کارگر است. در قانون کار کارگر موظف است به مدت ۴۴ ساعت در هفته کار کند. در صورتی که کارگر بیش از این مدت کار کند، اضافه کاری محسوب می‌شود. جبران زحمت و تلاش کارگری است که بیش از زمان مقرر کار می‌کند. اضافه کاری، به کارگر کمک می‌کند تا درآمد بیشتری کسب کند و از مزایای بیشتری برخوردار شود. علاوه بر این، اضافه کاری می‌تواند به کارفرما کمک کند تا در مواقع ضروری، حجم کار را افزایش دهد یا پروژه‌های جدید را به سرانجام برساند.