تصور کنید روزها و ماه‌ها در یک مجموعه مشغول به کار بوده‌اید، تمام تلاش خود را برای پیشرفت آنجا به کار بسته‌اید، اما حالا که زمان احقاق حقوق قانونی‌تان فرا رسیده، کارفرما منکر وجود هرگونه رابطه استخدامی با شما می‌شود. چه حسی پیدا می‌کنید؟ متاسفانه، این سناریو برای برخی از کارگران، به ویژه در مواردی که قرارداد کار کتبی تنظیم نشده است، به یک واقعیت تلخ تبدیل می‌شود. اما خبر خوب این است که قانون کار، راه‌های مختلفی را برای اثبات رابطه کاری توسط کارگر پیش‌بینی کرده است. در این مقاله از زودی کارا مرجع خدمات غیر حضوری تامین اجتماعی، قصد داریم این راه‌ها را به زبانی ساده و کاربردی برای شما شرح دهیم تا در صورت لزوم، بتوانید از حقوق خود دفاع کنید.

اهمیت اثبات رابطه کاری برای احقاق حقوق کارگر

چرا اثبات اینکه شما واقعاً کارمند آن مجموعه بوده‌اید، اینقدر اهمیت دارد؟ خب، بدون اثبات رابطه کاری، شما عملاً نمی‌توانید از مزایای قانون کار بهره‌مند شوید. حقوق معوقه، حق بیمه، سنوات خدمت، عیدی، مرخصی استحقاقی و بسیاری از حقوق دیگر، تنها در صورتی به شما تعلق می‌گیرد که رابطه استخدامی شما با کارفرما محرز شود. به همین دلیل، آگاهی از راه‌های اثبات این رابطه، برای هر کارگری یک ضرورت است.

چالش های اثبات رابطه کاری در نبود قرارداد کتبی

بدیهی است که داشتن یک قرارداد کار کتبی، محکم‌ترین و بی‌چون‌وچراترین راه برای اثبات رابطه کاری است. در این قرارداد، تمامی جزئیات همکاری، از جمله نوع کار، میزان حقوق، ساعات کاری و تعهدات طرفین به طور واضح مشخص شده است. اما متاسفانه، در بسیاری از موارد، به دلایل مختلفی مانند عدم آگاهی، سهل‌انگاری یا سوء استفاده، قرارداد کار کتبی تنظیم نمی‌شود. در چنین شرایطی است که کارگر باید به دنبال راه‌های دیگری برای اثبات حق خود باشد.

تعریف رابطه کاری

به زبان ساده، رابطه کاری به معنای یک نوع وابستگی حقوقی و اقتصادی بین کارگر و کارفرما است که در آن، کارگر در ازای دریافت مزد، به دستور و تحت نظارت کارفرما، به انجام کار می‌پردازد. این رابطه، یک سری حقوق و تکالیف متقابل را برای هر دو طرف ایجاد می‌کند که قانون کار بر آن حاکم است.

ارکان اصلی رابطه کاری

برای اینکه یک رابطه، از نظر قانون کار، “رابطه کاری” محسوب شود، باید سه رکن اصلی در آن وجود داشته باشد:

۱. انجام کار برای دیگری (کارفرما)

اولین و بدیهی‌ترین رکن، این است که کارگر، کاری را به نفع و برای کارفرما انجام دهد. این کار می‌تواند فیزیکی، فکری یا خدماتی باشد، اما هدف نهایی آن، تامین منافع کارفرما است.

۲. تبعیت دستوری کارگر از کارفرما

رکن دوم، تبعیت دستوری یا “تبعیت حقوقی” است. به این معنا که کارگر موظف است دستورات و راهنمایی‌های کارفرما را در چارچوب وظایف محوله و قوانین مربوطه، اطاعت کند. این تبعیت، نشان‌دهنده نوعی اقتدار کارفرما و وابستگی کارگر در نحوه انجام کار است.

۳. دریافت حق السعی (مزد، حقوق و مزایا)

سومین و مهم‌ترین رکن، دریافت حق السعی در ازای کار انجام شده است. این حق السعی می‌تواند به صورت مزد روزانه، حقوق ماهانه یا سایر اشکال پرداخت مزایا باشد. وجود پرداخت منظم و مشخص از سوی کارفرما به کارگر، یکی از قوی‌ترین نشانه‌های وجود رابطه کاری است.

خوشبختانه، قانون کار و رویه قضایی، مدارک مختلفی را برای اثبات رابطه کاری توسط کارگر به رسمیت می‌شناسد:

۱. قرارداد کار کتبی: قوی ترین مدرک

اهمیت تنظیم دقیق و قانونی قرارداد کار:

همانطور که گفتیم، داشتن یک قرارداد کار کتبی که به طور صحیح و مطابق با قانون تنظیم شده باشد، بهترین و مطمئن‌ترین راه برای اثبات رابطه کاری است. در این قرارداد، تمامی شرایط همکاری به وضوح ذکر شده و جای هیچگونه ابهامی باقی نمی‌ماند.

تفاوت های کلیدی بین قراردادهای پرسنلی و قراردادهای پیمانکاری در اثبات رابطه کاری:

بسیار مهم است که بدانیم بین قراردادهای پرسنلی که به منظور استخدام و ایجاد رابطه کار دائمی یا موقت تنظیم می‌شوند و قراردادهای پیمانکاری که برای انجام یک پروژه یا کار معین با استقلال نسبی پیمانکار منعقد می‌گردند، تفاوت اساسی وجود دارد. در قراردادهای پرسنلی، اثبات رابطه کاری معمولاً ساده‌تر است، زیرا رکن تبعیت دستوری در آن بسیار قوی‌تر است و کارگر به طور مستقیم تحت نظارت و دستورات کارفرما فعالیت می‌کند. در مقابل، در قراردادهای پیمانکاری، پیمانکار استقلال بیشتری در نحوه انجام کار دارد و تمرکز اصلی بر روی نتیجه کار است، نه فرآیند انجام آن. بنابراین، اثبات اینکه یک قرارداد پیمانکاری در واقع یک رابطه کاری پنهان بوده است، نیازمند بررسی دقیق‌تر مفاد قرارداد و نحوه اجرای واقعی آن دارد.

۲. فیش های حقوقی و رسیدهای پرداخت

دلالت فیش های حقوقی بر پرداخت حق السعی توسط کارفرما: اگر شما به طور منظم از کارفرمای خود فیش حقوقی دریافت می‌کرده‌اید که در آن نام و مشخصات شما و کارفرما ذکر شده و مبلغ حقوق و مزایا قید شده باشد، این فیش‌ها می‌توانند به عنوان مدرک قوی برای اثبات رابطه کاری شما مورد استفاده قرار گیرند.

اهمیت نگهداری منظم فیش های حقوقی: توصیه می‌شود همواره فیش‌های حقوقی خود را به صورت منظم و بایگانی شده نگهداری کنید، زیرا در صورت بروز اختلاف، می‌توانند بسیار کارآمد باشند.

۳. لیست های بیمه تامین اجتماعی

ثبت نام کارگر در لیست بیمه به عنوان نشانه رابطه کاری: اگر کارفرمای شما، شما را در لیست بیمه تامین اجتماعی به عنوان کارمند خود ثبت کرده باشد و حق بیمه شما به طور منظم پرداخت شده باشد، این موضوع قوی‌ترین قرینه بر وجود رابطه کاری بین شما و کارفرما است.

استعلام سوابق بیمه برای اثبات اشتغال: شما می‌توانید با مراجعه به شعب تامین اجتماعی یا از طریق سامانه آنلاین سازمان، سوابق بیمه خود را استعلام کنید. وجود سابقه بیمه با نام کارفرمای مورد نظر، می‌تواند دلیل محکمی برای اثبات رابطه کاری شما باشد.

۴. نامه های اداری و مکاتبات رسمی

اهمیت نامه های استخدامی، ماموریت، تشویق و توبیخ: هرگونه نامه اداری یا مکاتبه رسمی که از سوی کارفرما برای شما صادر شده باشد و در آن به وضعیت شغلی، وظایف، ماموریت‌ها، تشویق‌ها یا توبیخ‌های شما اشاره شده باشد، می‌تواند به عنوان مدرکی دال بر وجود رابطه کاری مورد استناد قرار گیرد.

ایمیل ها و پیام های کاری به عنوان مستندات: در دنیای امروز، ارتباطات الکترونیکی نیز می‌توانند به عنوان مدرک مورد استفاده قرار گیرند. ایمیل‌ها یا پیام‌های کاری که حاوی دستورات کارفرما، گزارش‌های شما از انجام کار یا سایر موارد مربوط به وظایف شغلی شما باشد، می‌توانند در اثبات رابطه کاری موثر باشند.

۵. کارت های شناسایی و تردد کارگاه

دلالت کارت ورود و خروج بر حضور منظم در محل کار: اگر شما دارای کارت شناسایی صادره از سوی کارفرما بوده‌اید یا از سیستم ورود و خروج کارگاه (مانند کارت زنی یا اثر انگشت) استفاده می‌کرده‌اید، این موارد می‌توانند نشان‌دهنده حضور منظم و مستمر شما در محل کار و در نتیجه، وجود رابطه کاری باشند.

اعتبار کارت شناسایی صادره از سوی کارفرما: حتی اگر کارت تردد وجود نداشته باشد، کارت شناسایی که توسط کارفرما برای شما صادر شده و در آن عنوان شغلی شما ذکر شده باشد، می‌تواند به عنوان یک قرینه برای اثبات رابطه کاری مورد استفاده قرار گیرد.

۶. راه های اثبات رابطه کاری از طریق شهادت و قرائن

در صورتی که مدارک مستند کافی برای اثبات رابطه کاری وجود نداشته باشد، می‌توان از شهادت شهود و قرائن و امارات موجود نیز استفاده کرد:

شهادت شهود و همکاران

اعتبار شهادت افرادی که از نزدیک شاهد رابطه کاری بوده اند

شهادت همکارانی که در طول دوره کاری شما در آن مجموعه مشغول به کار بوده‌اند و از نزدیک شاهد انجام وظایف شما و تبعیت شما از دستورات کارفرما بوده‌اند، می‌تواند در اثبات رابطه کاری بسیار موثر باشد.

لزوم ارائه اطلاعات دقیق و مستند توسط شهود

برای اینکه شهادت شهود مورد قبول واقع شود، شهود باید اطلاعات دقیق و مستندی از نحوه همکاری شما، دستوراتی که از کارفرما دریافت می‌کردید و نحوه پرداخت حقوق شما ارائه دهند.

قرائن و امارات موجود

روال پرداخت منظم حقوق به حساب کارگر

حتی اگر فیش حقوقی وجود نداشته باشد، واریز منظم مبالغی به عنوان حقوق به حساب بانکی شما از سوی کارفرما می‌تواند به عنوان قرینه‌ای بر وجود رابطه کاری تلقی شود. ارائه پرینت حساب بانکی در این موارد می‌تواند مفید باشد.

استفاده از امکانات و تجهیزات کارگاه

اگر شما در طول دوره کاری خود از امکانات، تجهیزات و ابزارآلات متعلق به کارفرما برای انجام وظایف خود استفاده می‌کرده‌اید، این موضوع می‌تواند به عنوان قرینه‌ای بر وجود رابطه کاری در نظر گرفته شود.

حضور منظم و مستمر در محل کار

حضور منظم و مستمر شما در محل کار در ساعات اداری و انجام وظایف محوله، حتی بدون وجود کارت تردد، می‌تواند با شهادت شهود یا سایر قرائن اثبات شود و دلالت بر وجود رابطه کاری داشته باشد.

انجام وظایف مشخص و معین در چارچوب سازمان کارفرما

اگر بتوانید ثابت کنید که وظایف مشخص و معینی را به طور مستمر و در چارچوب ساختار سازمانی کارفرما انجام می‌داده‌اید، این موضوع نیز می‌تواند به عنوان قرینه‌ای بر وجود رابطه کاری تلقی شود.

سهولت اثبات رابطه کاری در قراردادهای پرسنلی

وجود تبعیت دستوری و سازمانی مشخص

همانطور که اشاره شد، در قراردادهای پرسنلی، تبعیت کارگر از دستورات کارفرما و قرار گرفتن در ساختار سازمانی مشخص، رکن اصلی رابطه کاری است و اثبات آن معمولاً ساده‌تر است.

ماهیت مستمر و دائمی کار

ماهیت کار در قراردادهای پرسنلی معمولاً مستمر و دائمی است و این موضوع نیز می‌تواند به اثبات رابطه کاری کمک کند.

چالش های بیشتر در اثبات رابطه کاری در قراردادهای پیمانکاری

استقلال پیمانکار در نحوه انجام کار

در قراردادهای پیمانکاری، پیمانکار استقلال بیشتری در نحوه انجام کار دارد و کارفرما معمولاً در جزئیات نحوه انجام کار دخالت نمی‌کند.

تمرکز بر نتیجه کار و نه فرآیند انجام آن

در قراردادهای پیمانکاری، تمرکز اصلی بر روی تحویل نتیجه کار نهایی است، نه بر فرآیند انجام آن و ساعات کاری پیمانکار.

لزوم بررسی دقیق مفاد قرارداد و نحوه اجرای آن

برای اثبات اینکه یک قرارداد پیمانکاری در واقع پوششی برای یک رابطه کاری پنهان بوده است، باید مفاد قرارداد به دقت بررسی شود و نحوه اجرای واقعی آن در عمل مورد توجه قرار گیرد. عواملی مانند نظارت مستقیم کارفرما بر نحوه انجام کار پیمانکار، پرداخت حقوق به صورت ماهانه و ثابت، و عدم استقلال پیمانکار در تعیین ساعات کاری می‌تواند به اثبات رابطه کاری پرسنلی کمک کند.

مراجع رسیدگی به اختلافات در اثبات رابطه کاری

در صورت بروز اختلاف بین کارگر و کارفرما در خصوص اثبات رابطه کاری، مراجع زیر صلاحیت رسیدگی به موضوع را دارند:

هیات های تشخیص اداره کار

اولین مرجع رسیدگی به اختلافات کارگری و کارفرمایی، هیات تشخیص اداره کار است. کارگر می‌تواند با ارائه دادخواست و مدارک خود، درخواست اثبات رابطه کاری و مطالبه حقوق باشد.